Châu Âu là khu vực tiên phong trong xây dựng và vận hành thị trường giao dịch quyền phát thải các-bon và các khí nhà kính khác với mục tiêu kiểm soát và giảm phát thải với chi phí thấp nhất. Thị trường các-bon của Liên minh châu Âu là thị trường các-bon tuân thủ đầu tiên trên thế giới.
1. Giới thiệu về thị trường các-bon của châu Âu
Thị trường trao đổi phát thải của Liên minh châu Âu (European Union Emission Trading Scheme EU-ETS) là thị trường thương mại phát thải quốc tế đầu tiên trên thế giới và là công cụ chính sách quan trọng của Liên minh châu Âu (EU) để đạt mục tiêu trung hòa khí hậu vào năm 2050 theo Thỏa thuận Xanh châu Âu (EGD) và thực thi cam kết trong Nghị định thư Kyoto. EU ETS chính thức triển khai từ năm 2005, bao gồm 04 giai đoạn:
2. Phạm vi áp dụng
EU ETS hiện hoạt động tại 28 quốc gia EU, Iceland, Liechtenstein, Na Uy, và giới hạn phát thải từ hơn 11.000 doanh nghiệp sử dụng nhiều năng lượng (tập trung vào các nhà máy sản xuất năng lượng, hoặc sử dụng nhiều năng lượng như sắt thép, xi măng, gốm, giấy và ngành hàng không) [2]. Từ tháng 01/2024, hệ thống đã mở rộng phạm vi đối với ngành giao thông hàng hải [3].
3. Cách thức hoạt động
EU ETS hoạt động theo nguyên tắc “cap and trade” (hạn mức và thương mại), trong đó hạn mức (cap) là giới hạn tổng lượng khí nhà kính (KNK) phát thải của các cơ sở thuộc hệ thống và giảm dần hàng năm để phù hợp mục tiêu khí hậu của EU. Nếu vượt quá hạn mức, doanh nghiệp phải mua tín chỉ để bù đắp hoặc chịu mức phạt chung theo quy định châu Âu là 100 EUR/tấn CO₂, danh sách các cơ sở vi phạm cũng sẽ được công bố hàng năm.
Hạn mức của EU ETS được thể hiện dưới dạng các tín chỉ/giấy phép/quyền phát thải, gọi chung là tín chỉ phát thải (EU Allowances - EUA), mỗi tín chỉ tương đương với 1 tấn CO₂. Tín chỉ được phân bổ miễn phí và một phần được mua thông qua cơ chế đấu giá, đồng thời có thể giao dịch giữa các cơ sở nếu cần thiết. Giá của tín chỉ được xác định bởi thị trường các-bon EU, tuân theo một bộ quy tắc giám sát chặt chẽ. Tất cả các giao dịch được ghi lại trong Sổ đăng ký Liên minh (Union Registry).
4. Tình hình cập nhật về EU ETS
Năm 2023, EU đã sửa đổi hệ thống với mục tiêu cắt giảm 62% lượng phát thải ròng vào năm 2030 so với mức năm 2005, bao gồm cả phát thải từ giao thông hàng hải được đưa vào EU ETS từ năm 2024. Đồng thời, một hệ thống giao dịch phát thải mới ETS2 sẽ được triển khai từ năm 2027 nhằm giải quyết lượng khí thải CO₂ từ quá trình đốt nhiên liệu trong các tòa nhà, vận tải đường bộ và các lĩnh vực bổ sung (chủ yếu là ngành công nghiệp nhỏ không nằm trong EU ETS hiện tại) [4].
Tài liệu tham khảo
[1] Cơ chế này được EU thiết lập vào năm 2015 để giảm dư thừa tín chỉ phát thải và tăng cường khả năng phục hồi của thị trường trước các vấn đề trong tương lai, xem thêm tại: https://climate.ec.europa.eu/eu-action/eu-emissions-trading-system-eu-ets/market-stability-reserve_en, truy cập ngày 25/12/2024
[2] European Commission, EU ETS Handbook:
https://climate.ec.europa.eu/document/download/5dee0b48-a38f-4d10-bf1a-14d0c1d6febd_en?filename=factsheet_ets_en.pdf, truy cập ngày 25/12/2024
[3] Xem thêm tại: https://climate.ec.europa.eu/eu-action/transport/reducing-emissions-shipping-sector_en, truy cập ngày 25/12/2024
[4] European Commission, Our ambition for 2030:
https://climate.ec.europa.eu/eu-action/eu-emissions-trading-system-eu-ets/what-eu-ets_en#our-climate-ambition-for-2030, truy cập ngày 25/12/2024
